Dünya uygarlık tarihine ışık tutan höyük: Çayönü

Ergani’nin 6 km. güneybatısında, Sesverenpınar Köyü (Hilar) sınırlarında, tarihi Hilar kayalıklarının yakınında yükselen bir höyük yerleşmesidir.

Yerleşimde “Esas Çayönü Evresi” olarak bilinen

M.Ö. 7500-6500 yılları arasındaki bin yıllık döneme ait olan kalıntı ve buluntular sağlanmıştır.

Neolitik devrin izlerini taşıyan Çayönü Höyüğü, arkeolojik kazılarla tarihe ışık tutuyor.

Diyarbakır'ın kuzeyinde, Ergani Ovası'nda, Dicle Nehri'nin kenarında bulunan, MÖ.7500'den başlayan yerleşim evreleri bulunan Çayönü 1963 yılında keşfedildi. Sesverenpınar (Hilar) yakınlarında bulunan eski adı Kotaberçem (Çayboyu) olan tarih öncesinden kalma bir höyük. Höyük çevresinde resimli resimsiz mağaralar, mağara duvarları kullanılarak yapılmış evlerin izleri bulunmaktadır. Arkeolojinin ilk veri tabanında tarıma ilk başlanılan yer olarak gösterilmiş olması açısından önemlidir. Yaklaşık 10 bin yıl önce ilk yerleşimin başladığı Çayönü'nde 6000 yıl boyunca yuvarlak planlı kulübeler, ızgara plan, taş döşemeli gibi birbirinden farklı mimari tasarımda binalar bulunmuştur. 

Göçebelikten yerleşik yaşama geçilip tarıma ilk başlanılan yerler arasında bulunan Çayönü Höyüğü, ilgi uyandırıyor.

İçinde 400'den fazla bireye ait kemik ve kafatasının depolandığı "Kafataslı Yapı", mozaikli yapı "Terrazo Binası"nın gün ışığına çıkarıldığı höyük, günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önceye tarihlenmesiyle sadece bölge değil, dünya uygarlık tarihi için de büyük önem taşıyor.